Profiler và Cognitive Bias

I.                    Tác giả tác phẩm

1.       Thế nào là Criminal Profiling?

Thu thập hồ sơ tội phạm là 1 quá trình phân tích những bằng chứng vật lí, bằng chứng hành vi. Criminal Profiling cần áp dụng tính logic, sử dụng kỹ năng bẩm sinh, được đào tạo và nhiều năm kinh nghiệm.

Người profiler là người thu thập hồ sơ thông tin để xây dựng lên profile của kẻ khả nghi.

2.       Tác giả

Tác giả Pat Brown sinh năm 1955 tại bang New Jersey nước Mỹ, sau đó cùng gia đình chuyển đến Virginia khi cô 9 tuổi. Bà sống ở Maryland từ năm 1982.

 Bà đã từng muốn trở thành một nhà văn hóa và nhân loại học, nhưng trường ở Virginia ko khiến bà cảm thấy hứng thú hay thách thức trong việc học. Sau đó bà chuyển đến Đại học New Mexico, rồi đến một trường ở California, trường đại học Washington của Mỹ và Đan Mạch. Bà không thấy tương lai vào ngành mình chọn, không thể quyết định muốn làm chuyên về ngành gì. Thay vào đó, bà lấy chồng năm 23 tuổi và chuyên ngành làm vợ và làm mẹ. Bà cũng quyết định ở nhà nuôi dạy con học vì vấn đề kinh phí. Chồng là một người công nhân cơ khí nên thu nhập của gia đình cũng không cao.

Khi con lớn, bà muốn bắt đầu sự nghiệp riêng cho mình, nhưng với bằng tốt nghiệp liberal art lúc đó, bà không chắc là sẽ phải làm gì. Sau đó bà học lớp ngôn ngữ ký hiệu vì rất yêu thích làm việc với trẻ em khiếm thính.Bà trở thành người phiên dịch ngôn ngữ ký hiệu.Đấy cũng là lúc bà bắt đầu biết nhiều hơn về tội phạm, vì phải giải quyết các công việc ở phòng cấp cứu nơi mọi người luôn là nạn nhân của tội ác.

Sau đó khi mà vụ án của cô gái Anne Kelley xảy ra, bà nghi ngờ tên tội phạm chính là kẻ đang trọ tại ngôi nhà mình. Hắn là bạn trai của cô bạn thân của bà nên bà quyết định cho ở. Tuy nhiên hắn cũng có những biểu hiện rất kì quái mà nhiều lần bà phải tự nhủ là mình đang ác cảm với hắn. Tuy nhiên sau khi nghe tin cô gái trẻ bị rape chết, bà đã nghi ngờ Walt và thu thập bằng chứng. Các bằng chứng tìm được đều đáng nghi ngờ. Chồng bà lại không hề ủng hộ vì không muốn bà vướng phải rắc rối với cảnh sát, và cố gắng bảo bà quên chuyện đó đi. Khi bà đến chỗ cảnh sát cùng với manh mối mình tìm được, cảnh sát lại phớt lờ không thèm nghi ngờ hay xem xét kỹ.

Do c/s xa cách không tìm được điểm chung và sự thấu hiểu, bà li hôn sau 25 năm chung sống.

Sau đó bà tiếp tục theo đuổi profiler và tự học online, đọc sách và nhận được Master’s degree in criminal justice.  Bà nhận ra rằng những điều bà đọc trong sách có rất nhiều cái không đúng, quay lại kiểm tra vụ Anne và phỏng vấn rồi phát hiện ra rất nhiều người có vấn đề với Walt. Sau khi thu thập thêm chứng cứ, cảnh sát đã confirm lại Walt là kẻ tình  nghi số 1. Bà trở thành 1 profiler thực sự, lên TV, lập trang web riêng để phục vụ công việc.

Năm 1996, bà thành lập The Sexual Homicide Exchange (SHE). Năm 2000, CEO của 1 agency mang tên mình.

3.       Tác phẩm.

-          Tác phẩm tập hợp một số vụ án mạng (chủ yếu là cold case) mà tác giả gặp phải và tác giả đã phá vụ án ấy ra sao. Nếu như một người thiếu kinh nghiệm, khả năng quan sát và phân tích sẽ gặp khó khăn rất nhiều trong các vụ án đấy. Tác giả hi vọng người đọc sẽ hiểu hơn về những khó khăn trong điều tra của những ng cảnh sát, thám tử, profiler và ủng hộ họ trong công việc của mình.

-          Điểm cộng: Viết theo từng case phân tích cụ thể, dễ tiếp cận, dẫn dắt đc người đọc theo việc kể lại

-          Điểm trừ: Chưa nhóm các case lại theo 1 số điểm chung. Truyện viết theo ngôi t1 nên đôi khi tác giả nhận định cũng còn phiến diện, chưa có bằng chứng cụ thể dẫn đến tại sao lại khẳng định như vậy mà ng đọc không kiểm chứng được.

-          Trong truyện này, các case phần lớn đều bị thất bại do nhìn nhận phiến diện vấn đề. Vậy Cognitive bias là gì? Cách nhận biết mình đang bị cognitive bias như thế nào? Hạn chế nó ra sao?

II.                  Định nghĩa

1.       Bias

Bias theo từ điển Cambrigde nghĩa là sự ủng hộ hay phản đối ý kiến của người khác một cách không công bằng do bản thân chịu sự ảnh hưởng và tác động của người đưa ra ý kiến. Bias theo Wikipedia có thể hiểu đơn giản là sự phiến diện trong khi đánh giá một vấn đề.

2.       Cognitive Bias (nhận thức phiến diện)

Sự phiến diện khi đánh giá, thường không có đầy đủ bằng chứng. Cognitive bias dựa trên kinh nghiệm, trải nghiệm nhỏ bé của mỗi cá nhân mà rút ra kết luận chung cho 1 hiện tượng, 1 sự việc…

III.                Các loại cognitive bias

Phiến diện trong nhận thức được chia làm rất nhiều loại theo biểu hiện của nó. Tuy nhiên dưới đây chỉ kể 1 số bias mà người làm cho rằng nó phổ biến và cần chú ý. Đây cũng là bias của người viết, các bạn có thể search thêm nhiều loại bias khác.

1.       Anchoring bias:Tin vào ấn tượng ban đầu, phụ thuộc vào ấn tượng ban đầu để đánh giá sự việc sau này.

Ví dụ: Bạn A ban đầu có ấn tượng không tốt với bạn B. Những việc bạn B làm sau này đều khiến bạn A không ưa.

2.       Attribution bias:cố ý tìm kiếm nguyên nhânk phù hợp để giải thích cho hành vi của họ

Ví dụ: Bạn B tìm kiếm nguyên nhân tại sao bạn A lại không ưa mình: Vì mình xinh hơn bạn A, vì mình giỏi hơn bạn A… mà những nguyên nhân đấy chỉ là assumption, chưa có sự xác nhận.

3.       Confirmation bias :Tìm kiếm thông tin để confirm cho niềm tin của mình

Ví dụ: Bạn A tin rằng sau này mình sẽ sung sướng và thành công. Bạn đi xem bói hoặc đọc tử vi và chỉ tin những chi tiết nói mình giỏi, sau này mình sẽ sướng và thành công. Những chi tiết nói bạn khổ hay ko thành công thì để ngoài tai và không tin vào điều đó.

4.       False memories:người A recall lại ký ức mà thực tế chưa từng xảy ra cho người B. Thêm 1 vài thuyết phục do lúc đó người B không tỉnh táo, người B dưới áp lực và được confirm nhiều lần thì dần dần tin vào cái ký ức được tạo ra đấy.

5.       Hallo effect: Ấn tượng chung ảnh hưởng đến cách nhìn nhận vấn đề sau này

Ví dụ: Bạn A có ấn tượng chung về bạn B là một người tư duy tốt và quyết đoán. Các quyết định của bạn B đều khiến bạn A tin rằng đó là đúng. (Khác với Anchoring ở chỗ đây là ấn tượng chung, ko phải ấn tượng ban đầu)

IV.                Nguyên nhân

-          Information processing shortcut: Quá trình tư duy bị rút gọn, ko theo lộ trình tư duy logic, chưa tìm đủ thông tin đã đưa ra kết luận.

-          Noisy information processing (distort the process of storage in and retrival from memory): Quá trình thu thập và xử lí thông tin bị nhiễu, làm bóp méo kho lưu trữ và phục hồi lại ký ức. Khi kể lại thông tin đã bị bóp méo, ko còn chính xác nữa.

-          Brain limited information processing capacity: Thiếu khả năng xử lí thông tin

-          Emotional and moral motivation: Bị tác động bởi cảm xúc và động cơ

-          Social influences: Bị tác động bởi những quan điểm, mô hình chung mà xã hội gán lên.

V.                  Cách khắc phục

Bias là một cái rất khó tránh khỏi trong cuộc sống hàng ngày. Trong cuốn Profiler, tác giả có gợi ý 1 số cách sau đây để có thể giảm thiểu bias.

-          Quan sát (Rèn luyện kỹ năng quan sát, nên quay lại video, chụp ảnh… )

-          Liên tục tự kiểm tra lại thông tinđã được đưa ra (quá trình đưa ra thông tin ấy, tự trải nghiệm or tìm nghiên cứu. Tìm nghiên cứu cũng cần xem cách thức thực hiện nghiên cứu có bị bias không, đối tượng, số liệu có bias ko?...)

-          Tự trải nghiệm, đi đến hiện trường chứng kiến tận mắt, nhập vai nếu cần thiết.

-          Làm việc theo nhóm nhiều người có nhiều góc nhìn và quan điểm khác nhau, kiểm tra suy luận của mỗi người, cố gắng đặt ra nhiều giả thuyết và trường hợp.

Thế giới này là thế giới của ai?

Bức tường thành ảm đạm dọc các lối đi. Ta lang thang nhặt nhạnh những gì còn sót lại. Một thế giới xa xôi, một thành trì xa lạ. Ta tò mò đi dọc các lối đi. Muốn bắt lấy những khung màu cũ kĩ. Màu của mây, của gió, của thành trì. Có vài tán cây xanh, trong mát với mặt trời. Mấy lá vàng rụng rơi tạo nên nét đẹp buồn đượm thắm. Ta đi quanh lang thang khu phố. Bụi mịt mù, đường đá lẫn sỏi đen.

Trời về khuya ta thấy ánh mặt trăng, chẳng lờ mờ như trăng vẫn thế. Trăng hôm nay hay nơi này lạ thế. Sáng trắng cả trời soi rọi bước chân ta. Ta ngẩng lên. Chẳng biết là trăng hay hành tinh nào đó. Chẳng phải một mà đến cả năm. Trăng màu xanh, to và nặng trịch. Ta bước vào thế giới của ai?

Ta gặp lại người ta thương thủa trước. Ngồi chuyện trò mới thấy người lạ thay. Dường như người chẳng còn là người nữa, độc ác hung tàn giận dữ với ta. Phải chăng đây là thế giới của tà ma? Hay là của phần xấu xa trong con người ấy? Đám mây trắng lờ mờ trước mắt. Ta cũng thấy mình hiện hữu trong mây. Thực tại kia là thực tại của ta. Và người ta thương lại thành ra kẻ khác. Mọi thứ mờ mờ rồi biến mất giữa không trung. Để lại ta mông lung trong ký ức…

Có những cảm xúc đến muộn

Có một câu nói “Nếu bạn muốn yêu thương ai đó, hãy yêu thương chính bản thân bạn trước đã”. Nếu bạn yêu và chấp nhận bản thân mình, thì bạn sẽ giàu tình yêu thương hơn, dễ chấp nhận người khác hơn. Bởi lẽ mặc dù bạn mắc lỗi lầm, mặc dù có lúc bạn làm nhiều điều sai làm hại đến chính bản thân bạn và bạn tự thấy chán ghét chính mình…nhưng một khi bạn có thể tha thứ cho chính bản thân bạn, một khi bạn đã vượt qua được sự tự vấn lương tâm, thì tự khắc bạn sẽ có cái nhìn vị tha hơn trong cuộc sống, sẽ bao dung hơn với những người khác. Sẽ thấy được là con người thì ai cũng có thể mắc sai lầm và để tha thứ là một nghệ thuật không phải tự nhiên có được, mà phải học, phải trải nghiệm và chiêm nghiệm…

List nhạc:

1. Kiss the piano - You are the same like me

2, Sun and Wind - Another world

3, We are all alone - Rita